آقای غوریانی با سپاس که در این گفت‌وگو شرکت کردید، به عنوان نخستین پرسش می‌خواستم بدانم بیست‌وچهار حوت چرا اهمیت دارد؟
با تشکر از روزنامۀ وزین ماندگار. بیست‌وچهار حوت در هرات یادآورِ قیام قهرمانانه و خودجوشِ مردم هرات علیه نظام استبدادی وقت است. در قیام بیست‌وچهارحوت ۱۳۵۷، هزاران هراتی شرکت کردند و تعداد کثیری جام شهادت نوشیدند. از بطن همین قیام مردمی، بعداً جریان‌های آزادی‌خواه و ضد دیکتاتوری شکل گرفت. در آن‌روز مردم هرات با یک انگیزۀ واحد وارد خیابان‌ها شدند. انگیزۀ آن‌ها دفاع از حق و عدالت بود، دفاع از ارزش‌های دینی و ملی بود، مردم هرات نمی‌خواستند که تظاهرات مسالمت‌آمیزِ آن‌ها چنان با خشونت پاسخ داده شود، ولی چنین شد و زمام‌داران با تفنگ و توپ به استقبال مردم شتافتند و هرات را به حمام خون تبدیل کردند.
چه درس‌هایی می‌توان از این قیام مردمی گرفت؟
درس‌های قیام هرات بسیار زیاد است. نخست در همان‌زمان این قیام با وجود آن‌که آزادی بیان و مطبوعات نبود، ولی به‌صورتِ دهان به دهان در سراسر کشور انعکاس یافت و مردم افغانستان از آن باخبر شدند. به دنبال قیام بیست‌وچهار حوت هرات، قیام‌های دیگری در سراسر کشور به‌راه افتاد و نشان داد که مردم افغانستان مردمی یک‌پارچه و متحد اند. از جانب دیگر، قیام بیست‌وچهار حوت، قیام علیه یک نظام خودکامه و تمامیت‌خواه بود؛ نظامی که همه‌چیز را در قبضه گرفته بود و بر مردم ظلم و تعدی می‌کرد. در اسلام گفته می‌شود که نه ظالم باشید و نه ظلم را بپذیرید. این پیامِ مهمِ قیام‌کننده‌گان بیست‌وچهار حوت بود که علیه ظلم به‌پا خاسته بودند. جنبش‌های ضد تمامیت‌خواهی که از درون حرکت و قیام بیست‌وچهار حوت بیرون شد، به این معنا بود که اگر دولت‌ها متوجه وضعیت خود نشوند و هم‌چنان بخواهند با ظلم و تعدی حکومت کنند، حرکت مردمی متوقف نمی‌شود و به گونه‌های منسجم و برنامه‌ریزی‌شده عمل می‌کند. در قیام بیست‌وچهار حوت، شما برنامه‌ریزی را نمی‌بینید. فقط مردم را می‌بینید که به صحنه آمده‌اند، ولی بعداً که حکومت هم‌چنان به حرکت‌های ظالمانه‌اش ادامه داد، قیام بیست‌وچهار حوت به یک جنبش و نیرو علیه تجاوز و اشغال تبدیل شد. درس عمدۀ بیست‌وچهار حوت این است که مردم را نمی‌شود دست‌کم گرفت. نمی‌شود که ارزش‌های مردم را زیر پا کرد و به آن‌ها اهانت ورزید. بیست‌وچهار حوت، صدای عدالت‌خواهی و رسیدن به یک نظامِ بااعتبار ملی بود؛ نظامی که شاید در آن روزها به‌صورتِ تیوریک هنوز رنگ‌وبوی آن مشخص نبود، ولی یک چیز مشخص بود که مردم، نظامی مردمی بر اساس اراده و خواستِ خود می‌خواهند و هر کس که جلو این خواست را بگیرد، با واکنش مردمی روبه‌رو خواهد شد.
آیا فکر می‌کنید که نظام امروزی همان چیزی است که قیام‌کننده‌گان بیست‌وچهار حوت می‌خواستند؟
نه به‌صورت فعلی. چون در آن‌زمان برداشت از نظام با آن‌چه که امروز ما شاهد آن هستیم، تفاوت‌هایی دارد؛ ولی جای انکار نیست که شعارهای ۲۴ حوت، شعارهای مشخص بود. شعار برای رسیدن به عدالت، نظام مردمی، احترام به ارزش‌ها و باورهای جامعه و در مجموع نظامی که مردم بتوانند با ارادۀ خود آن را انتخاب کنند. در همین حال، بحث تجاوز و اشغال هم بود. مردم نمی‌خواستند که تحت قیومیتِ یک کشور دیگر قرار داشته باشند و استقلال‌شان زیر سوال باشد. به یک مورد دیگر هم می‌خواهم اشاره داشته باشم و آن پیروزی مجاهدین در سال ۱۳۷۱ بود. این پیروزی اگر با سبوتاژ و بی‌تفاوتی از سوی جامعۀ جهانی روبه‌رو نمی‌شد، شاید مردمِ ما نیاز نمی‌داشتند که این‌همه قربانی‌های بیشتر بعد از سقوط رژیم وابسته به شوروی را تحمل کنند. اما در پس از پیروزی جهاد هم رهبران ما متأسفانه تصور روشنی از یک نظامِ با ثبات و مردمی را ارایه نکردند و باعث شد که خون شهدا پایمال دسیسه‌های اجانب و گروه‌های تمامیت‌خواه شود.
چرا از ۲۴ حوت همه‌ساله در هرات و برخی شهرهای دیگرِ افغانستان گرامی‌داشت می‌شود؟
روشن است؛ احترام گذاشتن به مردمی که خون خود را برای پاسداری از این کشور نثار کردند! مگر چنین چیزی قابل احترام و ستایش نیست؟ از جانب دیگر، نسل‌های جدید باید بدانند که در تاریخ‌شان چه گذشته. یک نسل پیشتر از آن‌ها چه کرده‌اند و این کشور چه‌گونه به این حال و روز رسیده است. مسبب‌های اصلی و عوامل تاریخی چه بوده است. تجربۀ تاریخی بسیار اهمیت دارد تا تاریخ باز تکرار نشود، فاجعه و مصیبت باز تکرار نشود. ما بر لبۀ تاریخ ایستاده‌ایم، این را نباید فراموش کرد. غفلت از گذشتۀ تاریخی، رفتن به یک پرتگاهِ دیگر خواهد بود. ما باید بیاموزیم که چه‌گونه از ارزش‌های دینی و میهنیِ خود پاسداری کنیم و این میراث را برای نسل‌های آینده به‌جا بگذاریم. امروز هم افغانستان با مشکلات روبه‌رو است. این مشکلات باید از سرِ راه به همتِ همین مردم برداشته شود.